Çocuklarda Aşı Uygulamaları Hakkında Sık Sorulan Sorular

Aşı nedir?

Aşı bakteri ve virüslerin hastalık yapma etkileri ortan kaldırılarak bağışıklık oluşturma özelliklerinin korunması ile hazırlanan biyolojik maddelerdir. Aşılar hazırlanırken zayıflatılmış veya öldürülmüş mikrobun tamamı ya da bir kısmı vücuda verilir. Böylece bağışıklık sistemi bu mikropları hasta olmadan tanır. Daha sonra bağışıklık sistemi hastalık yapan etken ile karşılaştığında bağışıklık sistemi mikrobu hemen tanıyarak yanıt verir ve hastalık oluşmaz.

Kaç çeşit aşı vardır?

Genel olarak aşılar canlı ve inaktif aşı olmak üzere iki gruba ayrılır.

Canlı Aşılar

1. Verem,
2. Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak,
3. Suçiçeği,
4. Ağızdan Çocuk Felci (Oral Polio),
5. Rota virüs aşılarıdır.

İnaktif Aşılar

1. Beşli Karma Aşı (difteri, boğmaca, tetanoz, hemofilius influenza tip B, çocuk felci-pentaxim),
2. Dörtlü Karma Aşı (difteri, boğmaca, tetetanoz, çocuk felci-tetraxim),
3. Zatüre Aşısı,
4. Hepatit B Aşısı,
5. Hepatit A Aşısı,
6. Menenjit Aşısı,
7. HPV (Rahim Ağzı Kanseri),
8. Grip Aşısı,
9. Kuduz aşısıdır.

Aşılar nasıl uygulanır?

Aşılar ağızdan, cilt içine, cilt altı, kas içine ve burun içine olacak şekilde beş yoldan uygulanır. Ağız yoluyla uygulanan aşılar rota aşıları ve ağızdan çocuk felci yani oral polio aşılarıdır. Cilt içine uygulana tek aşı verem aşısıdır. Cilt altına uygulanan aşılar kızamık, suçiçeği ve kızamık kızamıkçık kabakulak (KKK) aşılarıdır. Burun içine uygulanan tek aşı canlı grip (influenza) aşısıdır. Ülkemizde kullanımda değildir. Diğer aşılar özellikle inaktif bakteri aşılarının hepsi kas içine uygulanır. Hepatit A, B, Karma aşı, Zatüre aşısı gibi. Kas içine uygulanan aşılar ilk iki yaşta bacak kasına, 2 yaşından sonra omuz kasına uygulanır.

Aşı ile ne kadar bağışıklık sağlanır?

Aşıların yapılarına göre bağışıklık oranları birbirinden farklılık gösterir. Bazı aşılardan sonra bağışıklık 1 hafta içerinde başlar bazı aşılarda ise birkaç ay içerisinde gelişir. Ayrıca bağışıklık düzeyini artırmak için pek çok aşı birden fazla dozda yani aralıklı olarak tekrar dozları (rapel) şeklinde yapılır. Ama aşılar ile her zaman %100 bağışıklık sağlanamayabilir. Ayrıca nadir de olsa çok az kişide aşı olmalarına rağmen bağışıklık gelişmeyebilir.

Farklı aşılar aynı anda uygulanabilir mi?

Evet aşıların pek çoğu aynı anda uygulanabilir. İnaktif aşılar aynı anda yapılmadı ise farklı aralıklarla uygulanmasında sakınca yoktur. Ama canlı aşılar ve özellikle de cilt içine uygulanan iki canlı aşı ya aynı anda uygulanmalı ya da aralarında 1 ay süre olmalıdır. Ama farklı uygulama yolları olan iki canlı arasında (BCG aşı-cilt içine uygulanır, Rota aşısı-ağız yoluyla uygulanır) belirli bir süre olması gerekli değildir. Ayrıca canlı aşı ve inaktif aşı uygulamaları arasında belirli bir sürenin olmasına gerek yoktur.

Aşılar erken ya da geç yapılabilir mi?

Tabi bazı özel durumlarda aşıların erken veya geç yapılması gerekebilir. Ama özellikle aşılar vaktinde önce yapılmamalıdır. Ancak önerilen aralıktan veya yaştan en erken 4 gün önce yapılabilir. Yani 1 yaş aşısı 4 gün erken 11 ay 26 günlükken yapılabilir. Ama gereken aralıktan daha uzun aralıklar ile yapılmasında sakınca yoktur. Örneğin 1 yaş aşıları 1 yaşı geçtikten 10-15 gün sonra da yapılabilir.

Aşı sonrası rutin ateş düşürücü kullanmak gerekir mi?

Yapılan pek çok çalışma aşı sonrası koruyucu olarak ateş düşürücü kullanımımın gerekli olmadığını göstermiştir. Ayrıca koruyucu ateş düşürücü kullanımı hem yan etkileri hem de hastaneye başvuru olasılığını etkilemediğini göstermiştir. Bunların dışında rutin ateş düşürücü kullanmak aşılara karşı gelişecek antikor yanıtı da etkileyebilmektedir. Bu nedenlerden dolayı aşı sonrası çocuğunuza herhangi bir yan etki görmedikçe ve doktorunuz önermedikçe ateş düşürücü kullanmayın.

Hangi durumlarda aşı kesinlikle yapılmaz?

Aşıların kesinlikle yapılmadığı durumlara aşı kontraendikasyonları denir. Aslında aşılar güvenilirdir ve aşıların gerçekten yapılmaması gereken durumların sayısı oldukça azdır. Bunlar;

1. Aşı içerisindeki herhangi maddeye karşı ciddi alerjik reaksiyonu olanlar,
2. Doğumsal bağışıklık sistemi hastalığı olan ve bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanmak zorunda olanlar,
3. Karma aşı sonra ilk 7 gün içinde ensefalopati gelişenler,
4. Gebelik durumu (KKK, suçiçeği gibi canlı aşılar için),
5. Ev içinde bağışıklığı zayıf bireyler varsa (OPA-ağızdan çocuk felci aşısı için),
6. Daha önce barsak düğümlenmesi olanlarda (rota aşısı için) aşı yapılmamalıdır.

Hangi durumlar aşı olmaya engel değilidir?

Maalesef yetersiz bilgi ve değerlendirmeler sonucunda bazen aşılar ya hiç yapılmayabilir ya da ertelenebilir. O nedenle aşıya engel olmayan durumların bilinmesi ve aşıların ertelenmemesi oldukça önemlidir. Aşı olmaya engel olmayan durumlar şunlardır;

1. Prematür olmak,
2. Antibiyotik kullanıyor olmak,
3. Kesin belirlenmemiş alerji öyküsü,
4. Hafif ateşli olan üst solunum yolu veya ishal,
5. Ailede havale öyküsü olması,
6. Beslenme yetersizliği,
7. İlerleyici olmayan nörolojik hastalık,
8. Ameliyat öncesi veya sonrası,
9. Ateşli havale öyküsü,
10. Cilt üzerine veya solunum yolu ile kortizon uygulaması,
11. Kronik börek, karaciğer veya kalp hastalığı,
12. Yenidoğan sarılığı,
13. Anne sütü ile beslenme gibi durumlar aşı olmaya engel değildir.

Aşı yan etkileri nelerdir?

Aşı yan etkileri genel olarak 3 grupta toplanır.

1. Lokal yan etkiler,
2. Sistemik yan etkiler,
3. Alerjik yan etkiler.

1-Lokal Yan Etkiler: En sık görüle yan etkilerdir. Aşı yapılan yerde kızarıklık şişlik ağrı ödem gibi bulgular olur. Aşı tipine bağlı olarak %5-60 oranında rastlanabilir. Genellikle ilk birkaç günde görülür. Bölgeye soğuk uygulama, alkollü kompres ve çok ağrı varsa ağrı kesici kullanılabilir.

2-Sistemik Yan Etkiler: Aşı sonrası ateş, halsizlik, kas ağrısı, baş ağrısı, iştahsızlık gibi sistemik yan etkiler görülebilir. Ateş genellikle ilk 24 saatte başlar. 48-72 saat sürebilir. Bazı aşılardan sonra özellikle karma aşı gibi %20-40 oranında ateş görülebilir. KKK (kızamık-kızamıkcık-kabakulak) aşısı sonrası 5-17 gün arasında %5-15 oranında ateş olabilir. Yine özelikle KKK aşısı sonrası %2-5 oranında 7-10 gün arasında döküntüler görülebilir. Yine aynı şekilde suçiçeği aşısı sonrası da döküntüler görülebilir.

3-Alerjik Yan Etkiler: Aşılama sonrası aşı içerisindeki yardımcı maddelere bağlı olarak nadir de olsa ciddi alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Aşılara bağlı anaflaksi gibi ciddi alerji riski milyonda birden (0,64) daha azdır.

Aşılar otizm yapıyor mu?

Son yıllarda otizmde aşılamanın rolü olduğuna yönelik iddialar öne sürülmüştür. Otizm ve aşılar arasında bağlantı olduğunu iddia eden ve sadece 12 vakayı içeren yayın 1998 de yayınlamış ve aşıların otizme neden olduğunu ileri sürmüştür. Maalesef aynı zamanda dünyada otizm sıklığında artış olması da bu iddiaları daha da şiddetlendirmiştir. Ama daha sonra yapılan incelemeler sonucunda bu makale tamamen kusurlu bulunmuş ve yayından kaldırılmıştır. Ayrıca makale yazarının da mesleğini kötüye kullanmasından dolayı doktorluk lisansı iptal edilmiştir.

Daha sonra bir milyondan fazla çocuğu içeren kanıta dayalı yapılan bir başka çalışma aslında KKK ve diğer hiçbir aşı ile otizm arasında kesinlikle bir ilişki olmadığını göstermiştir. Takiben yine pek çok çalışmada aynı şekilde otizm ve aşılar arasında bir ilişki olmadığını göstermiştir.

Aşıların içinde çocuklara zarar veren maddeler var mı?

Aşıların içerisinde aktif madde dışında aşıların bağışıklık yapıcı etkilerini artıran aşının bozulması veya içerisindeki aktif maddenin insanlara zararlı hale gelmesini önleyen sıvılar, koruyucu ve yardımcı maddeler vardır. Ama bunların hiç biri insan sağlığına veren ajanlar değildir. Çünkü aşılar dikkatli ve uzun süren araştırmalar sonucunda üretilmiş biyolojik maddelerdir.